Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'nın (UNDP) yayımladığı 2025 İnsani Gelişme Raporu, küresel anlamda insani gelişme endeksindeki ilerlemenin durakladığını ve son 35 yılın en düşük seviyesine gerilediğini ortaya koydu. Raporda, zengin ve yoksul ülkeler arasındaki eşitsizliklerin giderek derinleştiği vurgulanırken, Türkiye'nin "çok yüksek insani gelişme" kategorisindeki yerini koruması dikkat çekti.

Küresel İnsani Gelişmede Tehlike Çanları

Rapora göre, 2020-2021 dönemindeki krizlerin ardından beklenen toparlanma gerçekleşmedi ve küresel insani gelişmedeki artış, 1990 yılından bu yana kaydedilen en düşük seviyede kaldı. UNDP Başkanı Achim Steiner, bu yavaşlamanın küresel ilerleme açısından son derece gerçek bir tehdide işaret ettiğini belirterek, "On yıllardır, 2030'a kadar dünyada çok yüksek insani gelişme düzeyine ulaşma yolunda ilerledik ancak bu yavaşlama, küresel ilerleme açısından son derece gerçek bir tehdide işaret ediyor" dedi.

Raporda dikkat çeken diğer önemli noktalar şunlar:

• Düşük ve orta insani gelişmişlik endeksi değerlerine sahip ülkeler, gelişme bakımından özellikle ağır zorluklarla karşı karşıya.
• Artan ticaret gerilimleri, borç krizinin kötüleşmesi ve istihdam yaratmayan sanayileşmenin yükselişi bu zorlukları körüklüyor.
• Düşük insani gelişme endeksi ile çok yüksek insani gelişme endeksi düzeyine sahip ülkeler arasındaki eşitsizlikler son dört yıldır artmaya devam ediyor.

Yapay Zeka Umut Veriyor mu?

Raporda, yapay zekanın getirebileceği değişikliklere insanların gerçekçi ancak umut dolu bir bakışla baktığını gösteren bir anketin sonuçlarına da yer veriliyor. Anket sonuçlarına göre, dünya genelinde anketi cevaplayanların yarısı, yapay zekanın işlerinde otomasyon yaratacağını düşünürken, daha büyük bir oranda ise yapay zekanın günümüzde belki de var olmayan işlere ilişkin fırsatlar oluşturarak kendi istihdamlarını olumlu etkilemesini bekliyor. Anketi cevaplayanların yalnızca yüzde 13'ü yapay zekanın iş kaybına yol açabileceğinden korkuyor.

Türkiye'nin Başarısı ve Gelecek Perspektifleri

2025 İnsani Gelişme Raporu'nda yer alan 2023'e ait insani gelişmişlik endeksi sıralamasında, Türkiye "çok yüksek insani gelişme" kategorisindeki yerini korudu. Türkiye'nin 1990 yılında 0,598 olan değeri 2023 yılında 0,853'e yükselerek yüzde 42,6 oranında artış gösterdi. Bu dönemde, Türkiye'de doğuşta beklenen yaşam süresi 9,3 yıl, beklenen öğrenim süresi 10,9 yıl, ortalama öğrenim süresi 4,5 yıl ve gayrisafi milli hasıla yüzde 170,9 oranında arttı.

Türkiye'nin bu başarısı, ülkenin eğitim, sağlık ve ekonomik alanlarda kaydettiği önemli ilerlemelerin bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Ancak, küresel eşitsizliklerin derinleştiği ve insani gelişmenin yavaşladığı bir ortamda, Türkiye'nin bu başarısını sürdürülebilir kılmak için daha fazla çaba göstermesi gerekiyor. Yapay zeka gibi yeni teknolojilerin sunduğu fırsatlardan yararlanarak, eğitim ve sağlık sistemlerini modernize etmek, ekonomik büyümeyi desteklemek ve sosyal adaleti sağlamak, Türkiye'nin insani gelişme yolculuğunda önemli adımlar olacaktır.